Thúc đẩy thương mại tự do và hợp tác cởi mở ASEAN-Trung Quốc

Ngày 20/5, Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế Thương mại đặc biệt ASEAN – Trung Quốc đã được tổ chức theo hình thức trực tuyến. Kết thúc Hội nghị, Bộ trưởng Kinh tế Thương mại hai bên cùng tuyên bố hoàn tất đàm phán Khu vực thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc 3.0.

Nền tảng kết nối thương mại trọng yếu giữa ASEAN và Trung Quốc

Khu vực Thương mại Tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) là một trong những thỏa thuận thương mại quan trọng nhất tại châu Á, được ký kết lần đầu vào năm 2002 và chính thức có hiệu lực từ năm 2005. ACFTA đã góp phần đáng kể vào việc thúc đẩy thương mại và đầu tư giữa hai bên, đưa Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN và ngược lại.

Trải qua gần hai thập kỷ, ACFTA đã được nâng cấp một lần vào năm 2015 nhằm mở rộng phạm vi và tăng cường hợp tác kinh tế. Tuy nhiên, trước những biến động nhanh chóng của kinh tế toàn cầu, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, xu hướng chuyển đổi xanh và yêu cầu về chuỗi cung ứng linh hoạt, ASEAN và Trung Quốc đã nhận thấy sự cần thiết phải tiếp tục nâng cấp hiệp định để phù hợp với bối cảnh mới.

Vào tháng 11/2022, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN - Trung Quốc lần thứ 25, hai bên đã chính thức khởi động đàm phán nâng cấp ACFTA lên phiên bản 3.0. Sau gần hai năm và chín vòng đàm phán, ngày 20/5/2025, tại Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế Thương mại đặc biệt ASEAN - Trung Quốc được tổ chức theo hình thức trực tuyến, hai bên đã tuyên bố hoàn tất đàm phán ACFTA 3.0, mở ra một chương mới trong quan hệ hợp tác kinh tế giữa ASEAN và Trung Quốc. 

Nâng tầm quan hệ thương mại và đầu tư

ACFTA là một trong những khu vực mậu dịch tự do lớn nhất thế giới, bao phủ một khu vực có dân số hơn 2 tỷ người và tổng GDP hơn 22 nghìn tỷ USD. Từ khi thành lập, ACFTA đã tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc, giảm hoặc xóa bỏ thuế quan đối với hơn 90% hàng hóa.

Thỏa thuận nâng cấp lần này có chín chương mới, bao gồm kinh tế số, kinh tế xanh, kết nối chuỗi cung ứng, tiêu chuẩn và quy định kỹ thuật và quy trình đánh giá sự phù hợp, thủ tục hải quan và tạo thuận lợi cho thương mại, các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch thực vật, cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, doanh nghiệp vừa và nhỏ, hợp tác kinh tế và công nghệ. Hiệp định này được kỳ vọng sẽ chính thức được ký kết trước khi năm 2025 kết thúc, trở thành một hiệp định thương mại toàn diện, hiện đại và mang lại lợi ích cân bằng cho các bên.

Giáo sư Feng Gui tại Học viện Kinh tế Tài chính Quảng Tây (Trung Quốc) nhận định, việc kết thúc đàm phán ACFTA 3.0 là minh chứng cho sự hợp tác trên khắp Nam bán cầu; ACFTA 3.0 cũng sẽ giúp tăng cường đáng kể hợp tác Trung Quốc – ASEAN liên quan đến năng lực công nghiệp, công nghệ và thương mại; đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và công nghiệp hóa của các nước ASEAN.

Ma Jianchun, chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu Tổ chức thương mại thế giới Trung Quốc, cho rằng hợp tác ASEAN - Trung Quốc gửi đi tín hiệu rõ ràng và quan trọng tới thế giới rằng chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do luôn là chìa khóa cho sự phát triển toàn cầu.

Alvin Ang, nghiên cứu viên cao cấp thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách của Brunei, cho biết các nền kinh tế nhỏ như Brunei tham gia vào các hiệp định thương mại không chỉ để tìm kiếm vốn nước ngoài mà còn để được hướng dẫn và hỗ trợ, đảm bảo các khoản đầu tư này mang lại kết quả có ý nghĩa. ACFTA 3.0 được kỳ vọng sẽ mang lại cơ hội hội nhập lớn hơn cho các quốc gia ASEAN, vốn là những nền kinh tế vừa và nhỏ.

Đồng quan điểm trên, Tengku Zafrul Abdul Aziz, Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia, nhấn mạnh rằng niềm tin rằng cột mốc này “sẽ đóng vai trò là động lực quan trọng cho tăng trưởng bền vững và khả năng cạnh tranh của ASEAN”. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang đứng trước nhiều thử thách thì tăng cường năng lực kinh tế của ASEAN thông qua hội nhập khu vực đang là ưu tiên của Hiệp hội.

ACFTA 3.0 trong bối cảnh cạnh tranh thương mại toàn cầu

Trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Mỹ leo thang, đặc biệt với các chính sách thuế quan có qua có lại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, hiệp định này không chỉ củng cố vị thế của Trung Quốc tại khu vực mà còn mang lại nhiều cơ hội cho các quốc gia ASEAN.

Việc hoàn tất đàm phán giữa Trung Quốc và ASEAN diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu chưa hạ nhiệt. Tháng 4/2025, Mỹ áp đặt mức thuế đối ứng lên hầu hết các đối tác thương mại, với mức thuế cao nhất lên tới 145% đối với hàng hóa Trung Quốc và lần lượt là 46%, 49%, 32% và 24% đối với Việt Nam, Campuchia, Indonesia và Malaysia.

Mặc dù các mức thuế này đã được tạm hoãn trong 90 ngày (cho đến tháng Bảy), nhưng sự bất ổn và tâm lý quan ngại vẫn bao trùm khu vực. Trong bối cảnh này, ACFTA 3.0 được xem là một công cụ chiến lược để Trung Quốc và ASEAN giảm thiểu tác động từ các chính sách bảo hộ của Mỹ.

Các cơ sở hạ tầng số được kỳ vọng sẽ thắt chặt các kết nối giữa Trung Quốc và ASEAN, kinh nghiệm của Trung Quốc trong phát triển cơ sở hạ tầng số cũng có thể hỗ trợ công nghệ cho các quốc gia ASEAN, đồng thời tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đối với Trung Quốc, hiệp định này giúp củng cố vai trò là trung tâm kinh tế khu vực, đặc biệt khi xuất khẩu từ quốc gia này sang Mỹ chịu áp lực từ thuế quan. Theo ước tính, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa thương mại của Trung Quốc sang Mỹ đạt khoảng 438,95 tỷ USD trong năm 2024, con số này sẽ giảm đáng kể nếu chính quyền Trump quyết định áp thuế trở lại với hàng hóa Trung Quốc.

Trong khi đó, thương mại với ASEAN, đối tác thương mại lớn thứ hai của Trung Quốc, có thể bù đắp phần nào thiệt hại. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN đạt 586,52 tỷ USD, tăng 12%. Các lĩnh vực như thương mại điện tử và năng lượng xanh, được nhấn mạnh trong ACFTA 3.0, hứa hẹn sẽ mở ra các thị trường mới và thúc đẩy đầu tư song phương.

Đối với ASEAN, hiệp định này mang lại cơ hội đa dạng hóa thị trường và giảm phụ thuộc vào Mỹ. Ví dụ, Việt Nam, một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi thuế quan của Mỹ (46%), có thể tận dụng ACFTA 3.0 để tăng xuất khẩu điện tử, lên đến 126,5 tỷ USD và đóng góp hơn 1/3 vào tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước trong năm 2024.

Tương tự, các quốc gia như Indonesia và Thái Lan, vốn đang nỗ lực đàm phán thuế quan với Mỹ, có thể tìm thấy một kênh để tăng cường sự ổn định kinh tế thông qua hợp tác chặt chẽ hơn với Trung Quốc.

Một số thách thức phía trước

Mặc dù ACFTA 3.0 mang lại nhiều triển vọng, quá trình thực thi vẫn đối mặt với không ít thách thức:

Thứ nhất, sự thiếu đoàn kết trong ASEAN có thể làm suy yếu hiệu quả của hiệp định. Malaysia, với vai trò chủ tịch ASEAN, đã kêu gọi một mặt trận thống nhất chống lại các chính sách thuế quan của Mỹ. Tuy nhiên, các quốc gia thành viên lại đang ưu tiên đàm phán song phương với Washington, thay vì theo đuổi giải pháp tập thể. Việc này có thể dẫn đến cạnh tranh nội khối, làm giảm sức mạnh tập thể của ASEAN.

Thứ hai, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào Trung Quốc có thể khiến một số quốc gia ASEAN rơi vào thế bất lợi về địa chính trị. Thế nhưng, việc nghiêng quá nhiều về phía Mỹ có thể khiến các nước ASEAN bị Trung Quốc cô lập. Trong khi đó, tăng cường quan hệ với Bắc Kinh đòi hỏi các quốc gia ASEAN phải cân bằng chiến lược để tránh bị phụ thuộc quá mức.

Không chỉ vậy, hiệu quả của ACFTA 3.0 phụ thuộc vào khả năng thực thi và phê chuẩn của các quốc gia thành viên. Mặc dù các cuộc đàm phán đã hoàn tất, việc ký kết và triển khai hiệp định đòi hỏi sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ, điều mà ASEAN thường gặp khó khăn do sự đa dạng về lợi ích kinh tế và chính trị, nhất là trong bối cảnh căng thẳng ở Biển Đông và những lợi ích khác biệt giữa các quốc gia trong tổ chức.

Để tận dụng tối đa ACFTA 3.0, Trung Quốc và ASEAN cần tập trung vào việc xây dựng các tiêu chuẩn chung trong các lĩnh vực mới như kinh tế số và kinh tế xanh. 

Lời kết

Là hai nền kinh tế đang phát triển lớn, ASEAN và Trung Quốc sẽ cùng nhau mở cửa thông qua việc xây dựng Khu vực thương mại tự do 3.0 và mở rộng hợp tác toàn diện trong các lĩnh vực mới nổi và năng suất chất lượng mới. Điều này sẽ cung cấp những bảo đảm quan trọng về mặt thể chế cho việc thúc đẩy xây dựng thị trường siêu lớn ASEAN - Trung Quốc, đồng thời tạo động lực lâu dài cho việc thúc đẩy xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai ASEAN - Trung Quốc, thúc đẩy sự thịnh vượng và phát triển chung của cả hai bên.